Telewizja i Filmy
Oglądaj telewizję świadomie
Jak telewizja może wpływać na odbiorcę?
Telewizja jest dziś nieodłączną częścią naszego życia. Zgodnie z zaleceniami specjalistów, powinniśmy minimalizować czas spędzany przez dziecko poniżej dwóch lat przed telewizorem, a nawet całkowicie go wyeliminować. Może zamiast zakazywać, warto zastanowić się jak telewizja może pozytywnie wpłynąć na rozwój dziecka.
Zachęcamy więc do szerszego spojrzenia na to zagadnienie, rozpatrzenia wad i zalet telewizji w kontekście rozwoju intelektualnego i pobudzenia kreatywności dziecka.
Porady na tej stronie pomogą ci zdroworozsądkowo podejść do roli telewizji w życiu twoim i twojego dziecka. Uświadomią ci też, jak wiele pozytywnych aspektów wiąże się z właściwie dobranym programem telewizyjnym.
Wybierz przedział wiekowy:
Przedszkolaki
Telewizja to dziś nieodłączna część życia. Warto więc zastanowić się jakie korzyści może przynieść domownikom i jak najskuteczniej je wykorzystać w prawidłowym rozwoju dzieci.
Oglądanie telewizji może być aktywne i wiele wnieść w życie malucha. Zachęcaj go więc, aby śpiewał i tańczył wraz z postaciami, które widzi na ekranie oraz opowiadał o tym, co widzi i słyszy.
Mądrze kształtuj upodobania telewizyjne swojego dziecka
- Rozważnie wybieraj programy, które oglądacie.
Nie polegaj na szczęśliwym trafie, czytaj recenzje programów w Internecie i wybieraj takie, które są właściwe dla wieku twojego dziecka i etapu rozwoju, na którym właśnie się znajduje. Szukając czegoś odpowiedniego, miej zawsze pod ręką nagrane wcześniej programy oraz odpowiednie filmy, co do których masz pewność, że są interesujące i inspirujące. - Nie pozwól, żeby telewizja zajmowała czas przeznaczony dla rodziny i na aktywne zabawy.
Stwórz zasady dostępu twojego dziecka do telewizji. To zapewni mu niczym nie przerwane spędzanie czasu z tobą, zabawę z rówieśnikami i poznawanie otoczenia. Wykorzystaj aspekt muzyczny programu lub cechy fizyczne postaci, żeby zachęcić dziecko to tańca, skakania i klaskania, a nie jedynie siedzenia i biernego oglądania. - Unikaj programów, które pokazują postacie rozwiązujące konflikty poprzez przemoc.
Kiedy twoje dziecko widzi, że jakaś postać rozwiązuje problem bijąc, kopiąc lub gryząc, zwróć mu uwagę, że tak nie należy postępować. Zaproponuj alternatywne sposoby działania: "zamiast uderzyć swoją siostrę, ten chłopiec mógł ją poprosić, żeby mu nie przeszkadzała". - Oglądaj telewizję razem ze swoim przedszkolakiem.
Małe dzieci często naśladują to, co widzą i słyszą w telewizji. Nie wahaj się zadawać pytań, które zachęcą dziecko do wymyślania własnych dialogów lub zmieniania fabuły. Oto kilka przykładowych początków rozmów na temat telewizji: "co się wydarzyło na początku filmu? Którą postacią chciałbyś być? Gdybyś miał stworzyć nową historię z tymi samymi postaciami, jak by się ona skończyła?". - Niech programy telewizyjne i filmy, pomogą ci kształtować u malucha umiejętność słuchania.
Zamień telewizję w zabawę słuchową: podczas oglądania znanego mu programu czy filmu, poproś dziecko, żeby odwróciło się plecami do telewizora. Kiedy wybrana postać zacznie mówić lub śpiewać, poproś, żeby spróbowało ją rozpoznać jedynie słuchając. - Zwróć uwagę dziecka, że postacie z kreskówek robią czasem rzeczy, których ludziom robić nie wolno.
Jeżeli twoje dziecko naśladuje jakąś postać z telewizji, przypomnij mu, że choć bohaterom kreskówek udaje się unikać wypadków, skacząc z huśtawki, naprawdę można zrobić sobie krzywdę. - Unikaj programów, które mogą budzić negatywne emocje.
Jeżeli program lub film przestraszy twoje dziecko, uspokój je pluszową zabawką, przytul lub podaj coś do picia. Fizyczne sposoby pocieszania są w przypadku maluchów często bardziej skuteczne niż pocieszanie werbalne.
Uczniowie szkół podstawowych
W wieku sześciu lub siedmiu lat dzieci zaczynają rozumieć, że ludzie mają różne punkty widzenia. W wieku ośmiu, dziewięciu lat odkrywają, że każdy posiada tzw. życie wewnętrzne. Obie z wymienionych zmian w postrzeganiu świata, umożliwiają dziecku zmianę w sposobie myślenia o telewizji i innych formach narracyjnych.
Twoi podopieczni mogą stać się aktywnymi widzami zamiast być biernymi odbiorcami telewizyjnych treści. Jak to zrobić? Ucz się zadawać pytania dotyczące tego, co dzieci widzą i słyszą. Nawet jeśli nie znasz wszystkich odpowiedzi, zastanawiaj się z nimi nad programem, który razem oglądacie. Dzięki temu nauczą się, że programy telewizyjne nie muszą podlegać jednemu schematowi.
Jak aktywnie oglądać telewizję?
- Zadawaj dziecku pytania dotyczące tego, co widzi i słyszy w telewizji.
Wykorzystuj przerwy na reklamy, żeby pytać "dlaczego" i "jak" np. "ciekawe, dlaczego scenarzysta akurat to kazał powiedzieć aktorowi? Zauważyłeś, że ta niepokojąca muzyka zaczęła się właśnie wtedy? - Zachęcaj dziecko do tworzenia własnych obrazów.
Przypominaj dziecku, że wszelkie obrazy - w telewizji, na stronach internetowych - są stworzone przez ludzi. Następnie zwróć uwagę na to, że ono także potrafi tworzyć grafiki. Zachęć dziecko do robienia zdjęć, malowania, czy rysowania - czegokolwiek, co pobudzi je do opowiadania historii przy użyciu obrazów przywoływanych z wyobraźni. Trzymaj ołówki, kredki i inne przybory w zasięgu ręki, aby dziecko mogło wyrazić pomysły, które przyjdą mu do głowy w trakcie oglądania telewizji. To pierwszy krok do tego, żeby pomóc uczniowi szkoły podstawowej odkryć wartość sztuki wizualnej. - Pozwól swojemu dziecku naśladować sceny z filmów i telewizji.
Uczeń szkoły podstawowej może sobie nie zdawać sprawy z tego, jak reżyserzy wykorzystują ujęcia, animację cyfrową, sceny kaskaderskie, miniaturowe modele, charakteryzację i kostiumy żeby wykreować fikcyjną rzeczywistość. Rozmawiajcie ze sobą o tych elementach. Zastanawiajcie się głośno, jak powstawały różne programy. - Rozmawiaj z dzieckiem o tym, dlaczego podobają mu się określone postacie.
Twoje dziecko może szukać autorytetów. Nie dowiesz się, dlaczego uważa niektóre postacie za atrakcyjne, dopóki z nim o tym nie porozmawiasz. Dowiedz się, co uważa za przejaw odwagi, co jest jego zdaniem godne podziwu czy też dowodem sprytu, np.: "czy znamy kogoś, kto tak robi? Czy ta postać naprawdę wzbudza podziw, czy po prostu fajnie wygląda?". - Pomagaj swojemu dziecku tworzyć i zbierać różne przedmioty.
Naucz dziecko zawczasu wybierać programy, które chciałoby obejrzeć zamiast automatycznego włączania telewizji. Pomóż mu w podjęciu jakiegoś długoterminowego projektu - kompletowaniu jakiegoś zbioru, ułożeniu układanki, zrobieniu albumu z wycinkami - czegoś, do czego będzie mogło wrócić, kiedy będzie mu się nudzić. - Przyzwyczaj swoje dziecko do dźwięków płynących z telewizji.
Zadawaj uczniowi szkoły podstawowej pytania takie, jak: "jaka muzyka się pojawia i kiedy? Jak brzmią głosy różnych postaci? Jak wykorzystano ciszę? (możliwe odpowiedzi to na przykład: "żeby zbudować napięcie, aby pokazać, że ktoś jest głuchoniemy, aby zmienić nastrój"). - Pobawcie się w "uważne oglądanie".
Sprawdźcie, ile głosów, ile różnych rodzajów odzieży lub ile miejsc ty i twoje dziecko potraficie rozpoznać. To może być dobry sposób, żeby zacząć rozmowę o stereotypach. - Unikaj programów, w których bohaterowie wykorzystują przemoc do rozwiązywania problemów.
Kiedy jakaś postać bije, kopie lub gryzie żeby rozwiązać problem, zwróć na to dziecku uwagę. Poproś dziecko, żeby wymyśliło inny sposób rozwiązania problemu, taki, jak np. negocjacje czy rozmowa. Wyjaśnij, że przemoc ma bardzo realne konsekwencje, ale rzadko lub wcale pokazuje się je w kreskówkach.
Młodsze nastolatki
Ważne jest, aby pomóc młodszym nastolatkom w zrozumieniu, że wszystkie programy telewizyjne są dziełem ludzi, i że to, co widzą na ekranie nie powinno być przez nich odbierane jako prawda obiektywna. Reklamodawca może bowiem wybrać sobie serial telewizyjny, w którym pokazane zostaną jego produkty. Reżyser może wybrać określony scenariusz, żeby opowiedzieć wciągającą historię. Natomiast producent może wpływać na to, jak tworzone są obrazy, żeby osiągnąć większe oddziaływanie na widownię i tym samym sukces komercyjny.
Im bardziej będziesz zachęcać nastolatka do pytań: jak, dlaczego i w jakim celu zrobiono program, tym bardziej kompleksowe będzie jego rozumienie programów i filmów.
Jak aktywnie oglądać telewizję?
- Uświadom dziecku silny związek między telewizją i reklamą.
Poproś dziecko, żeby zastanowiło się nad wydźwiękiem programu oraz produktami promowanymi w trakcie przerwy reklamowej. Możesz zapytać o konkretną reklamę: "kto według ciebie ogląda ten program? Co specjaliści od marketingu próbują sprzedać? Co sądzisz o tej reklamie?". - Dowiedz się, co Twoje dziecko uważa za prawdę.
Zapytaj je, czy rozumie nierealność określonych zachowań i wyglądu postaci, co sądzi o najlepszych sposobach rozwiązywania sytuacji konfliktowych, a także jak widzi siebie w odniesieniu do aktorów w telewizji i reklamach. - Miej w pogotowiu propozycje zajęcia na wypadek, gdyby dziecko nie miało co robić.
Jeżeli nastolatek będzie wykazywać skłonność do siedzenia z nudów przed telewizorem, zaproponuj zamiast tego jakieś aktywne działanie. Pomóż mu stworzyć własną listę czynności dodatkowych, którymi można się zająć zamiast oglądania telewizji lub grania w gry komputerowe. - Pomagaj dziecku rozwijać krytyczne widzenie tego, co ogląda w telewizji.
Zacznij rozmowę od zapytania dziecka, co czuje ("chciałbyś być tą postacią?"), czy uważa, że program odzwierciedla jego życie ("znasz kogoś, kto wygląda lub zachowuje się w taki sposób?"), lub ile wie o produkcji telewizyjnej ("myślisz, że to był aktor, czy scena z kaskaderem?"). Reaguj, kiedy program nie ma twoim zdaniem sensu albo reklamy są nierealne. - Zwróć dziecku uwagę na elementy tworzące program.
Używaj prostego słownictwa filmowego, kiedy mówisz o tym, jak rozmawiają postacie (w tym wypadku to "dialog"), jak żyją (domy, szkoły i miejsca pracy to "sceneria") i jak się zachowują ("główny wątek, wątki poboczne, punkty i momenty zwrotne akcji"). Zwróć uwagę na konwencje takie jak: ścieżki z nagranym śmiechem lub publiczność na żywo w serialach komediowych, wątki poboczne wplecione w godzinne odcinki, nierealistyczne elementy w "reality shows" albo dominujący punkt widzenia przebijający z materiału dokumentalnego. - Zachęcaj dziecko do działania, nie tylko do oglądania.
Jeżeli coś w programie zainteresuje dziecko, zachęć je, żeby dowiedziało się więcej na ten temat czytając książkę lub odwiedzając stronę internetową. Żeby się przekonać, czy przedstawienie danej kwestii w programie jest zgodne z prawdą, nastolatek może na przykład przeprowadzić eksperyment lub zapytać o to nauczyciela w szkole. - Dopilnuj, aby twoja rodzina robiła sobie przerwy od telewizji.
Rozmawiajcie o tym, jak można zmienić rodzinne przyzwyczajenia telewizyjne. Róbcie sobie przerwy od oglądania i spędzajcie ten czas na innych wspólnych aktywnościach. - Niech twoje dziecko rusza się jak najwięcej.
Jeżeli z powodu telewizji, aktywność fizyczna nastolatka jest mniejsza, ustal nowy rozkład zajęć, żeby zapewnić mu odpowiednią ilość ruchu. Jeżeli ma telewizor w swoim pokoju, przestaw go do wspólnego pomieszczenia.
Nastolatki
Pomóż swojemu nastolatkowi stać się miłośnikiem dobrego kina, ucząc go języka filmu i telewizji. Niech odkryje, że nie ma jedynego, „właściwego” sposobu interpretacji historii lub obrazu, wręcz przeciwnie: to, co widz wyniesie z programu lub filmu zależy od tego, kim jest, co wie o świecie, jakie są jego doświadczenia oraz jak rozumie świat sztuki.
Ważne jest, aby nastolatek zrozumiał, że życie w kulturze wizualnej to ciągłe uczenie się rozumienia zakodowanych w niej wiadomości, i że przyjmowanie najprostszego znaczenia obrazów może prowadzić do pominięcia istotnych treści.
Jak sprawić, by twój nastolatek stał się aktywnym widzem?
- Rozmawiajcie o "tajnikach pracy" w telewizji.
Zwróć uwagę dziecka na popularne schematy telewizyjne: ścieżki z nagranym śmiechem i publiczność na żywo w półgodzinnych sitcomach; tematyczne wątki poboczne w godzinnych odcinkach seriali, nierealistyczne elementy programów typu "reality show" oraz dominujący punkt widzenia w programach dokumentalnych. Zamiast po prostu przerzucać kanały w trakcie reklam, ściszcie telewizor i porozmawiajcie o tych elementach. - Dowiedz się, czy to, co twoje dziecko ogląda w telewizji, ma wpływ na jego sposób widzenia siebie.
Kultura pop może starać się określać, co jest pożądane oraz co to znaczy być akceptowanym i atrakcyjnym w społeczności. Pamiętając o tym, rozmawiaj ze swoim nastolatkiem o przekazach mediów. Zacznij od zapytania o odczucia ("Zazdrościsz czegoś tej postaci?"), o to, czy program koresponduje z jego życiem ("Znasz kogoś, kto wygląda lub zachowuje się w taki sposób?") i o to, co już wie ("Sądzisz, że w rzeczywistości tak właśnie wyglądają takie sytuacje?"). - Pomóż dziecku nabrać krytycznego stosunku do oglądanych treści.
Reaguj na głos, jeśli program telewizyjny lub film nie mają sensu lub dalece nierealistycznie przedstawiają rzeczywistość. Słuchając ciebie, nastolatek nauczy się krytycznie postrzegać treści przedstawiane w telewizji. - Rozmawiaj z dzieckiem o związku pomiędzy programami i filmami, a reklamą.
Zwróć uwagę nastolatka na to, dlaczego firmy korzystają z programów telewizyjnych do promowania swoich wyrobów (żeby widzowie kojarzyli daną markę z popularnymi aktorami, żeby zbudować wiarygodność marki). Zapytaj o określoną reklamę: "Kto twoim zdaniem ogląda ten program? Co marketingowcy próbują sprzedać? Jaką reakcję emocjonalną budzi u ciebie ta reklama?" - Używaj pilota.
Oglądając filmy w domu, wracaj do niektórych scen i analizuj je ze swoim dzieckiem. Zastanawiajcie się nad tym, czy dana scena była ważna odpowiadając na pytania, takie jak: "Jak ta scena wpłynęła na rozwój fabuły? Czy wprowadziła określony nastrój? Co ujawniła na temat głównej postaci?" - Rozmawiaj z dzieckiem o tym, jak przekaz medialny kształtuje nasze rozumienie świata.
Zapytaj nastolatka, skąd czerpie wiedzę o życiu ludzi w innych krajach. Oglądając wiadomości, zadawaj mu pytania o obrazy im towarzyszące, "fakty", cytaty i "ekspertów". Wyjaśnij, jak stronniczość może wpływać na dziennikarstwo i namawiaj do prób poszukiwania wiedzy na ten sam temat z wielu różnych źródeł informacji.